ΒΗΧΑΣ

Τι είναι ο βήχας;

Ο βήχας είναι μια αντίδραση του οργανισμού, απάντηση σε διαφορετικά ερεθίσματα.Κατά μήκος των αεραγωγών, οι οποίοι μεταφέρουν τον εισπνεόμενο αέρα από τη μύτη και το στόμα στους πνεύμονες, υπάρχουν ειδικά νευρικά κύτταρα (υποδοχείς του βήχα) που ερεθίζονται από ποικίλους παράγοντες (ξένα σώματα, σκόνη φλεγμονή κτλ) και προκαλούν το αντανακλαστικό του βήχα.Ο αέρας εξέρχεται με μεγάλη πίεση από τους πνεύμονες και οι ερεθιστικές ουσίες απομακρύνονται.Μπορεί να είναι εκούσια ή ακούσια διαδικασία.
 

Υποδοχείς του βήχα βρίσκονται στον ρινοφάρυγγα, την τραχεία και τους μεγάλους βρόγχους, αλλά και στο περικάρδιο, τον οισοφάγο, το διάφραγμα και το στομάχι.

Αιτίες  

Ο βήχας χωρίζεται σε οξύ και χρόνιο βήχα. Χρόνιος χαρακτηρίζεται ο βήχας που διαρκεί πάνω από 3 εβδομάδες.

Οξύς βήχας

• Λοιμώδεις παράγοντες (κυρίως ιογενείς λοιμώξεις, κοινό κρυολόγημα, παραρινοκολπίτιδες, πνευμονία, κοκκύτης)
• Μη λοιμώδεις παράγοντες ( αλλεργίες ή εξάρσεις χρόνιων παθήσεων όπως άσθμα ή Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια-ΧΑΠ)
• Οξεία πνευμονική Εμβολή μπορεί να αποβεί απειλητική για τη ζωή σε ορισμένες περιπτώσεις και εκδηλώνεται συνήθως με οξύ πόνο στο στήθος, ταχυκαρδία, δύσπνοια και βήχα.
 
Χρόνιος βήχας

Α. Εξωτερικοί ερεθιστικοί παράγοντες

Ο συχνότερος παράγοντας που προκαλεί χρόνιο βήχα είναι ο καπνός του τσιγάρου. Η περιβαλλοντική ρύπανση, η ξηρή ατμόσφαιρα, διάφορα αλλεργιογόνα (πχ τρίχωμα ζώων), σκόνη ή εισπνεόμενες χημικές ουσίες, μπορεί να προκαλέσουν επίσης χρόνιο βήχα.

Β. Ενδοθωρακικά αίτια

• Πνεύμονες : Τα συχνότερα πνευμονικά αίτια βήχα είναι το άσθμα, το εμφύσημα και η χρόνια βρογχίτιδα. Λιγότερο συχνά αίτια αποτελούν η ο καρκίνος του πνεύμονα, η σαρκοείδωση, οι διάμεσες πνευμονοπάθειες και η καρδιακή ανεπάρκεια μέσω της παραγωγής πλευριτικού υγρού. Ακόμα πιο σπάνια, η κυστική ίνωση. Ας έχουμε τέλος στο νου μας ότι χρόνιος βήχας μπορεί να υποκρύπτει εκτός των άλλων και φυματίωση πνευμόνων.

• Θώρακας: Διογκωμένοι λεμφαδένες, πλευριτικές συλλογές (υγρό ) ανεξαρτήτως αιτιολογίας, ανεύρυσμα της αορτής ή παθήσεις του περικαρδίου μπορεί να εκδηλωθούν με τη μορφή του χρόνιου βήχα.

Γ. Ανώτερο αναπνευστικό

Χρόνιες παραρρινοκολπίτιδες, χρόνια οπισθορινική έκκριση, εξωτερικές ωτίτιδες, ή φαρυγγικές λοιμώξεις αποτελούν συχνά αίτια χρόνιου βήχα.

Δ. Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ)

Αρκετά συχνό αίτιο βήχα που συχνά υποτιμάται. Η άνοδος γαστρικών υγρών στον οισοφάγο ή τον λάρυγγα που προκαλείται από χάλαση του γαστροοισοφαγικού σφικτήρα, ερεθίζει τους τοπικούς υποδοχείς και εκλύει το αντανακλαστικό του βήχα.

Ε. Άλλα αίτια

• Ορισμένα φάρμακα έχουν ως παρενέργεια τον χρόνιο βήχα με πιο συχνά τους αΜΕΑ (αναστολείς μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης) που χρησιμοποιούνται στην αρτηριακή υπέρταση (Accupron,Triatec κτλ). Οι αΜΕΑ προκαλούν χρόνιο βήχα σε ποσοστό 2-10% των ασθενών που τα λαμβάνουν.
• Ψυχογενής βήχας που είναι ξηρός βήχας. Υπάρχει επίσης και ο "βήξ ως καθ έξιν σπασμός" (τικ), επίσης μικρός επαναλαμβανόμενος ξηρός βήχας, ιδίως σε Stress και αμηχανία. Βέβαια δεν αποτελεί ιατρικό πρόβλημα ο λεγόμενος κοινωνικός βήχας, που αφορά ομιλητές σε αμηχανία, ή άτομα που δίνουν συνέντευξη και έχουν τράκ.
•    Ξένο σώμα. Συχνό αίτιο οξύ βήχα, ιδίως στα παιδιά. Προκαλείται από ενσφήνωση ξένου σώματος στην τραχεία ή σε κάποιο μεγάλο βρόγχο. Ο οργανισμός με το βήχα προσπαθεί να αποβάλει το ξένο σώμα. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, ο βήχας γίνεται χρόνιος, ενώ για την αφαίρεση του σώματος εφαρμόζονται πιο επεμβατικές μέθοδοι (βρογχοσκόπηση).
•    Ανεπάρκεια βιταμίνης Β12. Θα μπορούσε να ερμηνεύσει κάποιες περιπτώσεις ανεξήγητου χρόνιου βήχα ο οποίος υποχωρεί με χορήγηση Β12. Πιθανολογούνται νευροπαθητικοί μηχανισμοί.
 
Συμπτώματα/χαρακτηριστικά
 

 Ο βήχας που οφείλεται σε λοιμώδη αίτια συνοδεύεται από πυρετό, αρθραλγίες, ρινική καταρροή , πονοκέφαλο και καταβολή. Είναι συνήθως παραγωγικός, δηλαδή συνοδεύεται από φλέγματα διαφορετικής σύστασης και χρώματος, ανάλογα με το αίτιο της λοίμωξης.
  Ο βήχας που οφείλεται σε περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα είναι συνήθως ξηρός, χωρίς να αποκλείεται όμως η παραγωγή φλεγμάτων, συνήθως ανοιχτόχρωμων. Συνοδεύεται συχνά από συριγμό.
  Όταν ο βήχας οφείλεται σε ουσίες που εισπνέουμε, εκδηλώνεται όταν ερχόμαστε σε επαφή με τις ουσίες αυτές (πχ. Χλωρίνη). Δεν είναι όμως πάντα εύκολο να βρεθεί η ερεθιστική ουσία, ιδίως όταν η επαφή είναι καθημερινή και ο βήχας γίνεται χρόνιος, αποκτώντας χαρακτηριστικά άσθματος.
  Ο βήχας ισοδύναμος άσθματος είναι ορισμένες φορές δύσκολο να διαγνωσθεί. Συνήθως επιδεινώνεται τη νύχτα ή μετά από έντονη άσκηση. Για τη επιβεβαίωση της διάγνωσης απαιτείται λειτουργικός έλεγχος των πνευμόνων.
  Τα συμπτώματα που συνοδεύουν το βήχα που οφείλεται σε παραρινοκολπίτιδα περιλαμβάνουν ρινική συμφόρηση/απόφραξη, βλεννώδεις ή πυώδεις εκκρίσεις , έντονος πόνος στη περιοχή του μετώπου, των παρειών, που μπορεί να αντανακλά και πίσω από το μάτι ή σε κάποιο δόντι. Ο πόνος επιδεινώνεται µε το σκύψιµο, µε το βήχα, µε οποιαδήποτε σωµατική άσκηση ή πίεση.
  Στη ΓΟΠ, ο βήχας συνδυάζεται με καυσαλγία (κάψιμο στο στήθος ) και αναγωγές (αίσθημα φαγητού στο στόμα). Ο βήχας έχει συνήθως ημερήσια διακύμανση με έξαρση το βράδυ κατά την κατάκλιση. Μπορεί επίσης να είναι μεταγευματικός (εκλύεται 10 λεπτά μετά το γεύμα) ή να συνδέεται με συγκεκριμένες θέσεις του σώματος, όπου πιέζεται το στομάχι ή το διάφραγμα.
  Ο βήχας που οφείλεται σε κάποια μορφή κακοήθειας μπορεί να συνδυάζεται με γενικότερα συμπτώματα, όπως κακουχία, καταβολή δυνάμεων ή απώλεια βάρους.
  Έναρξη ή αλλαγή στη μορφή του βήχα σε έναν καπνιστή χρειάζεται οπωσδήποτε διερεύνηση!
 
Πότε χρειάζεται η συμβουλή του ειδικού;

Όταν ο βήχας :
•    συνοδεύεται από πυρετό και απόχρεμψη
•    δε δείχνει βελτιώνεται μέσα σε διάστημα 15 ημερών και ενώ τα υπόλοιπα συμπτώματα έχουν υποχωρήσει.
•    Αλλάζει χαρακτηριστικά
•    συνοδεύεται από φλέγματα με πρόσμιξη αίματος
•    σχετίζεται με την κατάκλιση ή την άσκηση
 
Πότε χρειάζεται να καταφύγω στο Νοσοκομείο;

Όταν:
•    συνυπάρχει δύσπνοια ή πόνος στο στήθος
•    αποβάλλεται με το βήχα αρκετή ποσότητα αίματος (>100ml)
•    υπάρχει μια γνωστή πάθηση του αναπνευστικού που μπορεί να βρίσκεται σε έξαρση-παρόξυνση.
•    Ένας ηλικιωμένος ή ανοσοκατασταλμένος ασθενής εμφανίζει βήχα και υψηλό πυρετό (>38,o C)
 
Τι χρειάζεται για να τεθεί η διάγνωση;

Η αιτία του χρόνιου βήχα είναι πολλές φορές δύσκολο να βρεθεί, ενώ απαιτείται η συνεργασία πολλών ιατρικών ειδικοτήτων όπως παθολόγου, πνευμονολόγου, καρδιολόγου, ΩΡΛ, ακτινολόγου. Κάποιες βασικές εξετάσεις που απαιτούνται κατά περίπτωση, είναι:
 

1.   Ιστορικό /Κλινική εξέταση
2.   Ακτινογραφία θώρακα
3.   Ακτινογραφίες παραρρινίων κόλπων Βαριούχο γεύμα
4.   Βαριούχο γεύμα
5.   Αξονική τομογραφία θώρακα
6.   Σπιρομέτρηση πριν και μετά βρογχοδιαστολή
7.   Δοκιμασίες πρόκλησης
8.   Πτύελα για μικροβιολογικό και κυτταρολογικό έλεγχο
9.   Βρογχοσκόπηση
10.   Λαρυγγοσκόπηση
11.   pHμετρία (φάρυγγα/οισοφάγου)
12.   Γαστροσκόπηση
13.   Καρδιογράφημα
14.   Υπέρηχος καρδιάς

 
Θεραπεία/αντιμετώπιση

Ο βήχας είναι ένα βασανιστικό σύμπτωμα με πάρα πολλές αιτίες και συχνά δύσκολο στην αντιμετώπιση. Η θεραπεία εξαρτάται κυρίως από το αίτιο που προκαλεί τον βήχα.
 
 
  Καθοριστικός είναι ο ρόλος της ΠΡΟΛΗΨΗΣ στην οποία συμπεριλαμβάνονται η αποφυγή ερεθιστικών παραγόντων από το περιβάλλον και φυσικά η ΔΙΑΚΟΠΗ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ.
  Όσον αφορά στη ΓΟΠ προτείνεται η αποφυγή ορισμένων τροφών (όπως καφές, εσπεριδοειδή, τομάτες, ανθρακούχα ποτά, σοκολάτα, μέντα, λιπαρές ή πικάντικες τροφές) της κατάκλισης αμέσως μετά τη λήψη τροφής, του καπνίσματος και της υπερβολικής κατανάλωση αλκοόλ.
  Σε περιπτώσεις γρίπης ή κοινού κρυολογήματος, γενικές προφυλάξεις όπως η ξεκούραση, η λήψη υγρών και χυμών βοηθούν στην υποχώρηση των όλων των συμπτωμάτων, συμπεριλαμβανομένου και του βήχα.

Ορισμένες μη φαρμακευτικές ουσίες βοηθούν επίσης στην ανακούφιση του βήχα, όπως:
I.    Μέλι : σε μελέτη για το βήχα των παιδιών αποδείχθηκε εξίσου ή πιο αποτελεσματικό αντιβηχικό από τη δεξτρομεθορφάνη (ισχυρό αντιβηχικό)-1 με 2 κουταλιές του γλυκού πριν τον ύπνο
II.    Σοκολάτα
III.    Αλκοόλ : ισχυρό κατασταλτικό του αντανακλαστικού του βήχα (όπως και άλλων αντανακλαστικών)!
IV.    Μενθόλη: επιδρά στη μετάδοση του αντανακλαστικού του βήχα. Πρόβλημα στη θεραπεία, ο γρήγορος μεταβολισμός της ουσίας όταν λαμβάνεται από το στόμα (κυκλοφορεί σε καραμέλες, έμπλαστρα)
V.    Βότανα: Ευκάλυπτος ,Δεντρολίβανο ,Δρακοντιά ,κρεμμύδι ,Γλυκόριζα , Ίνουλα (ελένιο), Κυδωνιά ,αιθέριο έλαιο βασιλικού για βήχα (από www.phyto.gr)

Διάφορα φάρμακα χρησιμοποιούνται για την θεραπεία ή την ανακούφιση των συμπτωμάτων του βήχα, ορισμένα από αυτά με αμφιλεγόμενες ιδιότητες
I.    Ναρκωτικά Φάρμακα: Όλα τα ναρκωτικά αναλγητικά έχουν αντιβηχικές ιδιότητες από κατασταλτική δράση στο κέντρο του βήχα (από ΕΟΦ)
II.    Μή Ναρκωτικά αντιβηχικά: H αποτελεσματικότητα των μη ναρκωτικών αντιβηχικών είναι συζητήσιμη, γιατί οι υπάρχουσες μελέτες είναι ελλιπείς και περιορισμένες. Προτιμώνται όμως των ναρκωτικών αντιβηχικών, γιατί τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες και γενικά τα μειονεκτήματα των ναρκωτικών. Σε οξείες καταστάσεις, όπου ο βήχας είναι ερεθιστικός μη παραγωγικός και δυσχεραίνει τον ύπνο του ασθενή, η χορήγησή τους για βραχύ χρονικό διάστημα μπορεί να είναι χρήσιμη. Γενικά η χρήση τους δεν συνιστάται σε χρόνιο βήχα, όπως σε καπνιστές, εμφυσηματικούς ή ασθματικούς. H ασφάλειά τους στη διάρκεια της κύησης ή της γαλουχίας δεν είναι βεβαιωμένη. (από ΕΟΦ)
III.    Aποχρεμπτικά - Ρευστοποιητικά των εκκρίσεων: Tα αποχρεμπτικά θεωρείται ότι διευκολύνουν την αποβολή των βρογχικών εκκρίσεων. H χρήση τους στην καθημερινή ιατρική πράξη στηρίζεται περισσότερο στην «παράδοση» και λιγότερο στην αποδεδειγμένη θεραπευτική τους αποτελεσματικότητα, για την οποία δεν υπάρχει τεκμηρίωση.H ιπεκακουάνα, το χλωριούχο αμμώνιο, η γουαϊακόλη, το ιωδιούχο κάλιο, η νατριούχος βενζοάτη, το κιτρικό οξύ και κιτρικό νάτριο, η ιωδιούχος γλυκερίνη κ.ά. είναι μερικά από τα συνηθέστερα χρησιμοποιούμενα, σε διάφορους συνδυασμούς με άλλα, φάρμακα. Oρισμένα επίσης από αυτά, όπως π.χ. η ιπεκακουάνα, το χλωριούχο αμμώνιο κ.ά. χρησιμοποιούνται, σε μεγαλύτερες δόσεις, ως εμετικά. Σε υποεμετικές δόσεις είναι πολύ αμφίβολη η αποτελεσματικότητά τους ως αποχρεμπτικών. Tο περισσότερο αποτελεσματικό αποχρεμπτικό μέσο είναι η καλή ενυδάτωση του ασθενή ή η παραμονή του σε περιβάλλον υδρατμών και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η φυσικοθεραπεία. Σε περιπτώσεις παραγωγής μεγάλων ποσοτήτων βρογχικών εκκρίσεων απαιτείται μηχανική αναρρόφηση.

 
Συνδυασμοί αποχρεμπτικών με αντιβηχικά, βρογχοδιασταλτικά, αντιισταμινικά κ.ά., που περιέχονται σε διάφορα κυκλοφορούντα φαρμακευτικά προϊόντα, δεν έχουν θέση στην αντιμετώπιση των παθήσεων του αναπνευστικού. Συνήθως τα διάφορα συστατικά τους είτε περιέχονται σε υποθεραπευτικές πυκνότητες, είτε έχουν αντίθετες μεταξύ τους δράσεις (στοιχείο εντελώς παράλογο), είτε τέλος η δράση κάποιου συστατικού μπορεί να έχει επικίνδυνες επιδράσεις στην αναπνευστική λειτουργία του ασθενή. Για τους λόγους αυτούς η χρήση τους δεν συνιστάται.
(από ΕΟΦ)

I.    Ακυτελοκυστείνη /Αμβροξόλη υδροχλωρική: βοηθητικό στη ρευστοποίηση των βρογχικών εκκρίσεων
II.    Αντιϊσταμινικά - αντιβηχικά
III.    Βρογχοδιασταλτικά/αντιχοληνεργικά
IV.    Αντιβιοτικά
V.    Κορτικοστεροειδή: Χορηγούνται σε εισπνεόμενη μορφή ή σε δισκία